مالمیر: ثبت جهانی هگمتانه یک بهانه و نقطه عطف است
بررسی روند ثبت جهانی هگمتانه
مدیر کل اسبق اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان ضمن تبریک ثبت جهانی هگمتانه به همه علاقمندان به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بیان کرد: کار بزرگ نیاز به زمان طولانی‌تر و مشارکت جمع و افراد بیشتری برای انجام آن دارد. ثبت جهانی هگمتانه کار بزرگی بود و جمع کثیری از افراد شامل مطالبه‌گران، افراد مختلف، بازاریان و رسانه‌ها در آن حضور داشتند. شاید در صد سال اخیر همه دوستانی که به نوعی در هگمتانه و اطراف آن کار می‌کردند در پرونده هگمتانه و ثبت جهانی آن مشارکت داشته و کمک کردند تا برآیند کار در دهلی نو به ثمر بنشیند و حق پایتخت تاریخ و تمدن که یک بدهی بر ذمه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود تا همدان که پایتخت تاریخ و تمدن است در بین آثاری که ثبت جهانی شدند، حداقل یکی از آثار آن نیز ثبت جهانی شود.
علی مالمیر با اشاره به این‌که موضوع میراث فرهنگی یک موضوع ملی است و ارتباطی هم با دولت‌های مختلف ندارد و افراد مختلف با گرایش های مختلف و تفکرات مختلف در این حوزه مشارکت کردند، مطرح کرد: نه تنها در مورد هگمتانه بلکه در مورد آثار دیگر استان اقدامات مختلفی در حوزه میراث فرهنگی چه قبل از خدمت و چه بعد از خدمت بنده حتما اتفاق افتاده تا بتوانیم در مورد پرونده‌ها و موضوعات مختلف ورود پیدا کرده و زمینه ثبت جهانی را فراهم و وزارتخانه را درگیر آن پرونده کنیم.
*رویداد ۲۰۱۸ و هگمتانه
اما موضوع ثبت جهانی هگمتانه که به منظر تاریخی شهر هگمتانه و سپس به منظر تاریخی تغییر پیدا کرد، فرآیند و آغاز آن خروجی اتفاقات و رویدادهای سال ۲۰۱۸ همدان بود. بعد از این‌که جامعه مدنی و فعالان میراث فرهنگی و علاقمه‌مندان به همدان به ثبت جهانی هگمتانه اصرار داشتند که بستر آن فراهم بود. زیرا اتفاقات ۲۰۱۸ توجه کشور و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را به غرب کشور معطوف کرد تا بتواند بازار نوظهوری را در کنار بازار کلاسیک گردشگری در غرب کشور شامل یک مجموعه بسیار متنوعی از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، هنر و صنایع دستی را داشته باشیم.
*تدوین پرونده ثبت جهانی هگمتانه
مالمیر با بیان این‌که در نشستی که با مدیران کل و معاونین وزارتخانه درشهر کرج داشتیم، بعد از اتفاقات ۲۰۱۸ اساسا شعار آن سال را وزارتخانه توجه به محور غرب کشور دانست و این موضوع را مد نظر قرار داد، توضیح داد: ما از همین موضوع در مصوبات ستاد مرکز که در مورد رویدادهای ۲۰۱۸ برنامه ریزی می‌کردند، استفاده کردیم و گفتیم که باید تعداد آثار جهانی غرب کشور برای این منظور افزایش یابد و اورامانات هم در همین پکیج می‌گنجد و در همدان که منادی این موضوع بود. موضوع مطالبه ما و اقناع دست اندر کاران و سیاست گذاران وزارتخانه و همچنین اجماع آنها در استان‌های مختلف و کشوری با این پیشینه و تاریخ و تمدن، نمایندگان و دولت مردان و دینفعان آنها دنبال این بودند که آثاری ازکشور ثبت جهانی شود و زمانی که پرونده هگمتانه شروع شد، پنج الی شش پرونده آماده بود تا مطرح شود. اقناع و اجماع وزارتخانه علی‌رغم علایق مختلف و افراد مختلفی که دارند و افرادی که سابقه کار در حوزه‌های مختلف و سیاست‌ها‌ی مختلف داشته و تعلق خاطر نسبت به آنها دارند، کار سختی بود تا موضوع ثبت جهانی هگمتانه پیگیری شود. اما با توجه به اتفاقاتی که در سال ۲۰۱۸ در همدان افتاد و اجماع در همدان از همان بستر سازی که فراهم شده بود شکل گرفت و همه ارکان چه رسانه‌ها و چه علاقه‌مندان میراث فرهنگی و دولت‌مردان و نمایندگان همه درگیر پروژه شدند و این مطالبه را دائم در ذهن داشتند. وی در ادامه با تاکید بر این‌که بازدیدهایی که استانداران وقت با رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داشتیم و همچنین ۱۲ الی ۱۳ مرتبه شاهد سفر وزیر و معاون رئیس جمهور سابق به استان همدان بودیم، اعلام کرد: هر نشست و برنامه‌ای که در تهران با استانداران باشد، از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌خواهند که مطرح کنند که چه چیزی را مطالبه می‌کنند. همیشه اولین مطالبه ما موضوع ثبت جهانی آثارکه عمدتا به هگمتانه اشاره می‌شد به عنوان یک مطالبه جدی استان عنوان می‌کردیم. شش ماه قبل از این‌که شروع به تکمیل پرونده کنیم در دیداری که با (آقای شاهرخی) استاندار و (آقای علی اصغر مونسان) وزیر میراث فرهنگی وقت داشتیم و با برخی از دوستان از جمله دکترصاحب محمدیان منصور، دکتر محمدرضا عراقچی، دکتر یعقوب محمدی‌فر و دوستان دیگر در یک نشستی که در هگمتانه داشتیم، ما به عنوان مهم‌ترین مطالبه از آقای مونسان با توجه به این‌که توجه به غرب کشور را شعار سال قرار دادید و خود شما هم هگمتانه را بازدید کردید و به ما قول دادید، مطرح کردیم که پرونده هگمتانه را کی شروع می‌کنید که در همان‌جا (دکتر طالبیان) معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حضور داشت و گفت کی پرونده تمام می‌شود. یعنی تاریخ تهیه و تدوین پرونده چه زمانی تمام می‌شود. پیشنهاد آقای طالبیان این بود که پنج ماهه و تا پایان بهمن ماه پرونده باید تکمیل شود که در آن جلسه مصوب شد و ما درگیر پرونده در استان شدیم و آقای طالبیان تاکید کرد که فصل به فصل در کنار شما هستیم. تدوین پرونده را ما شروع کردیم و افراد در سطوح مختلف کمک کردند.
مدیر کل اسبق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اعلام کرد: حدودا نه ماهه و در اواخر بهار ۱۴۰۰ پرونده اولیه تهیه شد. دکتر طالبیان برای دفاع از پرونده دیگری در فرانسه بودند که به کرونا مبتلا شدند و دولت تغییر کرد و شروع دوباره فرایند با تشکیل تیم جدید سخت بود چرا که آیا با تیم جدید نتیجه بدهد یا ندهد. با اندکی نا امیدی شروع به رایزنی با افراد وزارتخانه از جمله آقایان ضرغامی، دارابی و دکتر پور علی و دکتر طالبیان و مهندس صوفی کردیم و به خدمت آقای استاندار رسیدم و اولین دیدار من با (آقای علی‌رضا قاسمی‌فرزاد) استاندار بود و در همان دیدار اول عرض کردم که این پرونده تا اینجا پیش رفته و آماده است و توپ در ۱۸ قدمی بوده و فقط یک نفر باید آن را گل کند که استاندار گفت که جلسه‌ای را با آقای ضرغامی هماهنگ کنید و بعد از هماهنگ کردن جلسه با آقای ضرغامی جلسه‌ای را نیز با آقای دارابی هماهنگ کردیم و بعد از آن آقای طالبیان به همدان آمدند و نهایتا پرونده بعد از تغییر دولت بدون وقفه به جریان افتاد و بحث سر این بود که آیا آن سال پرونده ماسوله یا پرونده همدان به یونسکو برود.
*ماسوله یا هگمتانه
مالمیر در ادامه خاطر نشان کرد: ما می‌دانستیم که در پرونده ماسوله (آقای مصطفی پور علی) مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ماسوله پنج سال کار کرده بود. اگر هگمتانه تنها بود مشکلی نداشتیم. با این‌که یک سال کار انجام شده بود اما مجموعه بافت شهر کار زیادی داشت و نیاز به تجهیز بودجه بود و چون بودجه دولتی یکسال زمان می‌طلبد تا مصوب و تقسیط شود. اما این شرایط عملیاتی و مهیا نبود و دوستان در تهران نگران بودند که پرونده آسیب نبیند و جمع بندی آن بر این شد که پرونده ماسوله قبل از هگمتانه به یونسکو ارسال شود که ما در آن‌جا شرط گذاشتیم تا در شورای سیاست گذاری که پرونده را آماده می‌کند، برای دو پرونده مذکور اولویت بندی انجام دهد که مشخصا ماسوله امسال و هگمتانه سال بعد ارسال می‌شود که دوستان کمک کردند و شورای سیاست‌گذاری این را مصوب کرد و آقای پورعلی به صورت مکتوب به ما ابلاغ کرد و بنده از آقای دارابی خواهش کردم که برای این‌که بتوانیم از کمک افراد در استان استفاده کنیم، رسما مصاحبه و اعلام کنند همدان سهمیه سال آینده است که مصاحبه انجام و پرونده نهایی شد و در اواخر پائیز ۱۴۰۱ در حال ترجمه و در شرف ارسال بود و تا پایان سال میلادی باید ارسال می‌شد. در اینجا از دکتر محمدیان منصور کمک گرفتیم و زمان محدود بود. دکتر محمدیان منصور آمدند و چون خدمت بنده در اداره کل به اتمام رسید، اصلاحات بعدی پرونده را دوستان زحمت کشیدند. این بخش اقناع سازی و اجماع تهیه پرونده بود و بخش سنگینی از کار هم کار میدانی بود که بعد از بنده دوستان از جمله دکتر محمدیان منصور و کارکنان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهرداری پای کار آمدند و نهایتا کارهای میدانی شروع شد.
مالمیر با تأکید بر این‌که موضوع ثبت جهانی یک بهانه و نقطه عطف است، تصریح کرد: اگر ثبت جهانی در میدان خروجی نداشته باشد، بطوری اگر که نوع مواجهه ما با آن اثر و ستانده‌هایی که از آن در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری، حفاظت و مرمت و معرفی آن اثر تغییری نکند، عملا فراتر از یک عنوان نخواهد بود. در واقع مهم‌ترین کار این است که به بهانه ثبت جهانی در طول پرونده می‌توانستیم بهبود ببخشیم. گرچه اتفافات خوبی هم افتاد و هم بعد از ثبت جهانی باید بدانیم که چطور با این مجموعه مواجهه داشته باشیم و باید این جهت و سرعت و نوع نگاهمان را نسبت به این اثر تاریخی و هگمتانه تغییر کند و در حوزه مدیریت باید یک انسجام بهتر و با مشارکت بیشتری به سمت بهبود وضعیت عرصه حرکت کنیم. چون از سطح ملی یک پله بالاتر آمده و وارد سطح جهانی شدیم. هدف از ثبت جهانی این است که طبیعتا تلاش ما نسبت به قبل و انسجام و همکاری ما بیشتر باشد تا بتوانیم مواجهه بیشتر و بهتری را در این زمینه داشته باشیم.
*چالش‌های پرونده
مدیر کل اسبق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با اشاره به این‌که اساسا کار در حوزه میراث فرهنگی سخت و خیلی بیشتر از آن چیزی است که از بیرون دیده می‌شود و دائما کار دفاعی و پدافندی انجام می‌شود چرا که شما می‌خواهید از میراث حفاظت کنید و به توپ بسته می‌شوید و به همین دلیل کار سختی است، اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین قسمت‌های پرونده بافت مرکزی شهر و بازار بود و با سختی‌های زیادی برای حفاظت از آنها مواجه بودیم. در هگمتانه آسفالت آن با مصوبه شورای تأمین انجام و بر سایت تحمیل شدکه اتفاق بسیار تلخی بود و بعدا که مشخص شد کار اشتباهی بوده مجبور شدیم مجدد آسفالت را برداریم. همچنین عدم انسجامی که در خیلی از موارد بود یکی از مشکلات دیگر بود. اگر در حوزه میراث فرهنگی مدیریت شهری با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مشارکت نکند این مشکلات پیش می‌آید. سختی کار زیاد بود. منافع اقتصادی ساخت و ساز در بافت شهری، مواجهه و مطالبه بسیار زیادی دارد و حفاظت از میراث که در واقع حفاظت از هر گوهر ارزشمندی است نیاز به محدودیت هایی دارد. این محدودیت‌ها طبیعتا به منافع برخی آسیب می‌زند و کار را سخت می‌کند. چرا که قوانین به صورتی نیست که بتوانیم جبران خسارت کنیم و کسب و کار و منزلت ساکنین بافت را ارتقا دهیم و این نیاز به همگرائی دارد که این همگرایی در قانون مصوب شده است.
وی ادامه داد: موضوع ثبت جهانی و تهیه ضوابط اختصاصی بافت در همدان که خیلی تحت فشار بودیم و اصلاح طرح جامع همه این‌ها باهم اتفاق افتاد که فرصت خوبی می‌تواند باشد تا پیش‌بینی موضوع را داشته باشد و ما بتوانیم در نظاماتی که تعریف می‌کنیم این پیش بینی را برای جبران بخشی از محدودیت‌هایی که در بافت تاربخی اعمال می‌شود داشته باشیم و زحمت را در این زمینه برای مردم کمتر کنیم.
مالمیر در آخر تأکید کرد: اگر فردای ثبت بافت و تپه هگمتانه همان باشد که دیروز بود ما صرفا یک مدرکی را از مجموعه اخذ کردیم و اگر تهدیدی برای آن ایجاد شود و این اثر آسیب ببیند، چون یونسکو رصد می‌کند همان مدرک را از ما می‌تواند بگیرد. اصل مطلب این است که ثبت جهانی را بهانه‌ای کنیم تا به موضوع کانونی توجه ما تبدیل شود و همه با هم کمک کنیم چون مهم‌ترین افراد مرتبط با بافت و هسته تاریخی ساکنین آن هستند و باید علاقه‌مندان بخش عمومی و دولتی همه گرد این موضوع جمع شوند و تلاش کنند تا بهبود دهند تا به نتیجه برسیم و اگر این کار انجام نشود یک پروژه ابتر خواهد بود چرا که نتوانستیم از ظرفیت ایجاد شده استفاده کنیم.
