آیین‌هایی همانند یلدا زمانی شکل گرفتند که انسان به اهمیت زمان پی‌برد، گاهشماری را شناخت و به کار برد.
یلدا بر زایش و تولد خورشید دلالت دارد که بر طولانی‌ترین شب سال پیروز می‌شود و سر بر می‌افرازد. شب یلدا کمتر از دو دقیقه از شب‌های پس و پیش خود طولانی تر است و می‌خواهد به ما یادآور شود که ارزشمندی این ثانیه‌ها در ذهن گذشتگان به اندازه‌ای بوده که با جدا کردن این شب و نامگذاری‌اش به یلدا ماندگار شده است.
گفته می‌شود پیشینه این جشن به ۷هزار سال پیش از این می‌رسد و ماندگاری جشنی به این پیشینه بی‌سبب نیست. برخی پژوهشگران ریشه و خاستگاه این جشن ایرانی را زندگی دهقانی و کشاورزی می‌دانند و برخی با گاهشماری مرتبط می‌دانند و کاربردی نجومی بران متصور هستند که هر دو گزینه بی‌راه نیست.
نگاهی به تقسیم بندی‌های عامیانه شب‌ها و روزها
با نگاهی به تقسیم بندی‌های عامیانه شب‌ها و روزها در مناطق مختلف و نامگذاری‌های مانند «چله بزرگه»، «چله کوچیکه» و «چارچار» که هم به زندگی دهقانی دلالت دارد و هم تقویم محلی، نشان می‌دهد جشن یلدا ریشه در باورهای مردمانه این سرزمین دارد یکی از دلایل ماندگاری این جشن نیز مردمی بودن آن است وگرنه در طول این ۷هزار سال هزاران جشن حکومتی شکل گرفته و با سرنگونی حکومت‌ها نابود شده است.
مردم از زمان شکل‌گیری این جشن ایرانی آن را پاس داشته‌اند و تا امروز برگزار کرده‌اند اما در دودهه گذشته با ورود فن‌آوری‌های جدید به کشور، آیین‌ها و جشن‌های کهن نیز تحت تاثیر قرار گرفته است همچنین برگزاری آنها کم‌رنگ شده و گاهی نیز از سنت‌های قدیم فاصله گرفته است.
نکته مهم این است که فن‌آوری نوین و مهم‌ترین دستاورد آن برای شهروند ایرانی یعنی مصرف گرایی توانسته است مظاهر آیین‌های کهن دیگران را در کشور تاحدودی همه گیر کند.
تزیین درخت کریسمس در برخی خانه‌های ایرانی نشان می‌دهد پیروان مصرف گرایی با هر آنچه از غرب وارد می‌شود و رسانه‌های جمعی نوین و فضای مجازی بر آن تاکید دارد موافقند و با جان و دل می‌پذیرند. به نظر می‌رسد غرب علاوه بر اینکه توانسته آیین‌های قدیمی را روزآمد کند با کمک تبلیغات نیز آنها را به صورت برندی خاص به مردم ما نیز عرضه کرده است.
به نظر می‌رسد انسان امروز با وجود فضای مجازی طولانی‌ترین شب‌ها را بدون اینکه به گذر عمر توجه کنند پشت سر می‌گذارند و دیگر نیازی به یادآوری وقت و زمان ندارند زمان ارزش خود را در بین برخی از مردم از دست داده است و اعتیاد به فضای مجازی جای ارزش‌ها را گرفته است. یلدا و سفره یلدا می‌تواند حتی برای یک شب خانواده‌ها را دور یک محور گردآورد و از فضای مجازی دور کند اما نهادهای فرهنگی و تصمیم ساز باید تعامل بیشتری با برگزار کنندگان داشته باشند.
برای آشتی دادن مردم با فرهنگ بومی و آیین‌های محلی مانند یلدا یک همت همگانی لازم است به طور مثال یلدا باید به درستی با اقتصاد پیوند داشته باشد و علاوه بر میوه شب یلدا، نمادها و نشانه‌های این جشن به صورت مجسمه و ابزار کاربردی و تزئینی طراحی و تولید شود و درفروشگاه‌ها عرضه شود، درواقع پدیده برندسازی در به‌روزرسانی این جشن می‌تواند کمک کند.
یکی از عناصر و ویژگی‌های جشن‌ها عنصر شادی است اما کمتر موسیقی و سرودی درباره یلدا تولید شده تا مردمی که نیاز به شادمانگی دارند را به سمت خود جذب کند در حالی که در آثار گذشتگان چه به صورت شفاهی و چه مکتوب، شعرو ترانه در زمینه این جشن فراوان است.
