زنگ هشدار خودکشی در استان همدان به صدا درآمده است

دومین جلسه کارگروه رصد آسیب‌های اجتماعی اداره‌کل بهزیستی استان همدان، پنجشنبه ۲۴ آذر ۱۴۰۱، همزمان با روز جهانی عاری از خشونت و افراطی‌گری، در محل این اداره‌کل برگزار شد. در این جلسه که «غلامرضا فریدونی» مدیرکل دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری، «محمدمهدی شاهقدمی» مدیرکل بهزیستی استان، «مجتبی پهلوساری» معاون امور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی فرهنگی بهزیستی استان، «زهره بختیاری» معاون امور اجتماعی بهزیستی استان و جمعی از نمایندگان ادارات و سازمان‌های استان حضور داشتند، حاضران به بحث و تبادل نظر در خصوص آسیب «خودکشی» که طرح پیشگیری از آن در سطح استان در حال اجراست، پرداختند.

آسیب‌های شایع در استان همدان

معاون امور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی فرهنگی بهزیستی استان، در ابتدای این جلسه با اشاره به این‌که این کارگروه با حضور ادارات و سازمان‌های همسو با سازمان بهزیستی در حوزه آسیب‌های اجتماعی تشکیل شده است، گفت: هدف این کارگروه، رصد آسیب‌های اجتماعی و همچنین برنامه‌ریزی برای پیشگیری در چهار سطح مختلف درخصوص این آسیب‌هاست. این سطوح شامل پیش از وقوع آسیب، پس از وقوع، آماده‌کردن فرد درگیر با آسیب برای ورود به جامعه و آماده‌سازی جامعه برای پذیرش افراد آسیب‌دیده است.

شایع‌ترین آسیب‌های استان همدان

پهلوساری با بیان این‌که براساس مطالعاتی که در سال ۱۴۰۰ درخصوص نرخ شیوع آسیب‌های اجتماعی صورت گرفته؛ مصرف موادمخدر، خودکشی، همسرآزاری و چند آسیب‌ دیگر از شایع‌ترین آسیب‌های استان همدان هستند، ادامه داد: استان همدان در آسیب خودکشی، جزو پنج استان اول کشور است و متأسفانه آمار اقدام به خودکشی در این استان روبه افزایش است. زنگ هشدار خودکشی در استان به صدا درآمده، البته نه به این معنا که آمار مرگ‌ومیر بر اثر این آسیب در استان بالاست، بلکه از این منظر نگران‌کننده است که وقتی آمار خودکشی در یک جامعه بالاست، حتما اتفاقات مهمی درپس‌پرده رخ داده که به آمار بالا در خودکشی رسیده است. در شاخص‌های سلامت روان، اختلالات روانی، شادکامی، امید به زندگی، سرمایه‌های اجتماعی و مانند این، مشکلات فراوانی داشته‌ایم که جامعه را به سمت خودکشی سوق داده است. بنابراین وقتی روی آسیب خودکشی متمرکز می‌شویم، هدف بنیادین ما، ایمن‌کردن جامعه در این زمینه و در ادامه کاهش مرگ‌ومیر ناشی از خودکشی است.

وی تأکید کرد: طبق مطالعه‌ای که دکتر زالی با محوریت دانشگاه شهید بهشتی انجام داده، از هر سه ایرانی، یک نفر دارای اختلال روان که نیاز به درمان فوری روان‌شناختی یا روانپزشکی دارد، است و این یعنی بخش عمده جامعه ما مشکل یا حداقل مسائل عمده حل‌نشده روان‌شناختی دارد و در یک‌سوم جمعیت، به‌حدی سازگاری فرد کاهش یافته که به سطح اختلال رسیده است و این یعنی بقیه افراد جامعه کاملا عاری از مسائل روان‌شناختی نیستند. بنابراین باید برای خودکشی کاری کرد.

طرح پیشگیری از خودکشی

پهلوساری با تأکید بر این‌که در سال‌های گذشته اقدامات خوبی چه در سازمان بهزیستی و چه در دانشگاه علوم پزشکی و سایر نهادهای فرهنگی و اجتماعی در این زمینه شده، توضیح داد: اما اگر این اقدامات کافی بود، آمار اقدام به خودکشی در استان انقدر بالا نبود، پس نیاز به اقدام موثر در این زمینه است. بنابراین طی جلساتی که چه در سطح کشور و چه در سطح استان با دستگاه‌های شریک در این حوزه داشتیم، به این نتیجه رسیدیم که باید سطح پوشش برنامه‌های پیشگیرانه را در آسیب خودکشی افزایش دهیم و بر این اساس از دو ماه پیش برنامه‌ریزی در این زمینه را آغاز کردیم، تا این‌که برنامه پیشگیری از خودکشی آماده شد.

مطالعاتی انجام شده در حوزه آسیب خودکشی

معاون امور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی فرهنگی بهزیستی استان درباره این برنامه گفت: سازمان بهزیستی قبلا با همکاری دانشگاه علوم‌پزشکی و شهرداری‌ها، مطالعاتی در حوزه آسیب خودکشی در تمام شهرستان‌های استان انجام داده و اطلس جامع خودکشی احصا شده است. این اطلس نواحی با خطر بالا را مشخص کرده و محله‌هایی احصا شده که خودکشی در آن‌ها فراوان است. در بخش بعدی، وارد این محلات شدیم تا وضعیت و نیمرخ اجتماعی این محلات را مورد سنجش قرار دهیم و عوامل محافظت‌کننده مانند معتمدین محل، امکانات، دستگاه‌ها و نهادهایی که حضور دارند و هر ظرفیتی که به صورت مادی یا معنوی در محله وجود دارد را شناسایی کردیم. با این اطلاعات، می‌دانیم که چه شهرستان‌هایی آمار بالای خودکشی را به خود اختصاص داده‌اند و هم این‌که چه محله‌های کدام عوامل محافظت‌کننده را در خود جای داده‌اند.

مراحل اجرای طرح پیشگیری از خودکشی

وی افزود: در ادامه مرحله اول اجرای طرح، آموزش تسهیگرانی بود که باید بتوانند اهداف برنامه را در محلات مورد نظر ما پیگیری کنند. براین اساس ۲۵۰ تسهیلگر در سطح استان با تحصیلات روان‌شناسی و یا مرتبط با علوم رفتاری حداقل در مقطع کارشناسی و بالاتر در این زمینه آموزش داده شده‌اند و افراد ساکن در هر محله را به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی را مورد غربال روانشناختی اجتماعی قرار خواهند داد. هدف از انجام این غربال این است که مشخص کنیم چه کسانی در معرض خودکشی قرار دارند و البته کسب اطلاعات جامعه‌شناختی در این زمینه که چنین افرادی چه ویژگی‌هایی دارند که ما را در طراحل مدل‌های کمک می‌کند. در قدم دوم، مطالعه‌ای خواهیم داشت مبنی بر این‌که چه ویژگی‌هایی در افراد وجود داشته که به سمت خودکشی کشیده شده‌اند تا ما را در سیاست‌گذاری کمک کنند.

روند شناسایی افراد با خطر بالا

پهلوساری تشریح کرد: بعد از شناسایی افراد با خطر بالا، سیستم ارجاعی را به‌کار خواهیم گرفت که ممکن است این ارجاع به مراکز مشاوره سازمان بهزیستی، اورژانس اجتماعی، دانشگاه علوم‌پزشکی، کمیته امداد، سازمان بهزیستی و دیگر نهادها باشد. مرحله بعد آموزش‌هایی است که برای افراد با خطر بالا و خانواده‌های آن‌ها و در نهایت همه شهروندان در نظر گرفته شده است که در این آموزش‌ها براساس رویکردهای نوین عالمان مطالعات اجتماعی، تأکید بر افزایش فضیلت‌ها و مهارت‌هاست تا تمرکز بر کاستی‌ها. آگاه‌سازی قدم بعدی برنامه است که از ابتدا تا انتهای اجرای آن در چند بخش خواهیم داشت. خبرنگارانی در کنار ما هستند تا مراحل مختلف برنامه را به اطلاع مسئولان و دستگاه‌های همسو با ما خواهند رساند و در کنار به شهروندان آموزش‌های مختلف را خواهند داد. پیش‌بینی ما تولید پنج محتوا در هفته است.

پهلوسازی تأکید کرد: طرح را با تکیه بر ظرفیت داخلی سازمان مانند مراکز مثبت زندگی، مراکز پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، اورژانس اجتماعی، مراکز مشاوره و مانند این پی خواهیم گرفت. در کنار این، دانشگاه علوم‌پزشکی، اداره‌کل ورزش و جوانان، هلال احمر، شهرداری‌ها، نیروی انتظامی، اصحاب رسانه، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، صداوسیما و نهادهای دیگر با محوریت استانداری دست ما برای همکاری به گرمی فشرده‌اند و قرار است براساس اجرای این طرح سند جامعی برای استان تدوین شود.

فعالیت برای کنترل و کاهش آسیب

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان نیز در این جلسه با اشاره به روز جهانی عاری از خشونت و افراطی‌گری که شکل خودتخریبی آن به صورت خودکشی نمایان می‌شود، توضیح داد: فعالیت عمده معاونت امور اجتماعی بهزیستی در این زمینه در حوزه اورژانس اجتماعی است. در سراسر استان ۹ مرکز اورژانس اجتماعی فعال هستند که هرکدام چهار زیرمجموعه دارند؛ خط تلفنی ۱۲۳، مرکز مداخله در بحران، خدمات سیار و پایگاه اجتماعی. پایگاه اجتماعی استان سال ۱۳۹۹ تعطیل شد، اما ازسرگیری فعالیت آن در دستور کار سال ۱۴۰۱ است و با طرح ۲۰۲۰ پیوند خواهد خورد. این طرح دومنظوره با هدف کاهش آسیب در مناطق پرخطر و در ادامه ایجاد پایگاه‌های اجتماعی برای ساماندهی دو هزار و ۲۰ منطقه‌ای که برای استان تعریف شده است.

اهمیت آموزش مهارت‌های زندگی

بختیاری ادامه داد: ۴۶۴ تماس مرتبط با انواع خشونت در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۱ با خط ۱۲۳ گرفته شده که برطبق آن ۴۵۹ پرونده تشکیل شده است. دخالت اطرافیان، بیکاری، تندخویی، اختلال روانی، بیماری جسمی، بهانه‌گیری بی‌مورد، تمکین‌نکردن در انجام وظایف همسری و عقب‌ماندگی ذهنی بیشترین عامل در همسرآزاری بوده و انتظار پیروی بی‌چون‌وچرا از والدین، مشکلات جسمی، انحراف جنسی و بهانه‌های بی‌مورد بیشترین عامل برای کودک‌آزاری بوده است.

وی افزود: عوامل فردی، بین‌فردی و روان‌شناختی و مباحث مربوط به مسائل فرهنگی در اعمال این خشونت‌ها دخیل هستند که همه آن‌ها در ذیل مهارت‌های زندگی می‌گنجد. داشتن توان ارتباط موثر و مهارت همدلی با پایه خودآگاهی که زیربنای همه مهارت‌های زندگی است، داروی همه مشکلاتی است که در حوزه بین‌فردی داریم. اما واقعیت این است که فعالیت در حوزه افزایش مهارت‌های زندگی محدود به برگزاری چند کلاس و کارگاه شده است. درواقع ما ابزار لازم برای زندگی موثر را نداریم.

اورژانس اجتماعی

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان درباره خودکشی نیز گفت: افرادی که با افکار خودکشی درگیر هستند یا اقدام به خودکشی کرده‌اند، در لحظه می‌توانند با مشاوران ما در ۱۴۸۰ تماس بگیرند و اطمینان داشته باشند که این مشاوران در کنار آن‌ها هستند و حمایتشان می‌کنند. اگر فرد افکار خودکشی داشته باشد، مشاور با او همراه می‌شود تا برای او معنای جدید برای زندگی ایجاد کند و او را از اقدام به خودکشی دور کند. اما اگر فرد اقدام به خودکشی کرده باشد، مشاور تا جای ممکن او را پشت خط نگه می‌دارد و سعی می‌کند از او نشانی و شماره تلفن بگیرد تا ضمن حفظ هوشیاری او، طی تماس با مرکز فوریت‌های اجتماعی (۱۲۳)، کارشناسان پیگیر وضعیت فرد خودکشی‌کرده می‌شوند تا او را از خطر مرگ نجات دهند. اما گویا خیلی‌ها این خطوط تلفنی را نمی‌شناسند تا بتوانند از این منبع حمایتی استفاده کنند. بنابراین باید به هر روشی این منابع را به شهروندان بشناسانیم و بیشتر از گذشته در این زمینه فعالیت کنیم.

وی تأکید کرد: یکی از مباحثی هم که خیلی مهم است و باید به آن توجه کرد، مباحث فرهنگی است و نیاز است آموزه‌های فرهنگی را اصلاح کرد. فرهنگ یک‌شبه تغییر نمی‌کند و با هیچ بخشنامه و دستورالعملی از بین نمی‌رود، بلکه نیازمند کار مداوم و بلندمدت است.

عوامل خودکشی

مدیرکل دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری نیز با بیان این‌که همه وظیفه داریم در این زمینه فعالیت کنیم و نمی‌توانیم تحمل کنیم یک جوان یا هر انسانی به‌جایی برسد که دست به خودکشی بزند، توضیح داد: عامل اصلی خودکشی، یأس و ناامیدی است که ناشی از گفت‌وگوهایی است که این موارد را به فرد تزریق می‌کند. اخبار منفی که به گوشمان می‌رسد و علاقه‌ای که به پیگیری اخبار منفی داریم. هرچند خیلی‌ها فکر می‌کنند عامل اصلی در خودکشی معیشت و اقتصادی است.

فریدونی ادامه داد: این در حالی است که در آموزه‌های دینی و فرهنگی ما هیچ بن‌بستی وجود ندارد، اما خیلی وقت‌ها مبانی را فراموش می‌کنیم و دچار مشکل می‌شویم. در کنار اجرای طرح‌های روان‌شناختی باید روی فرهنگ کار کنیم تا به نتیجه برسیم. در این زمینه هم به راهبرد نیاز داریم.

مدیرکل بهزیستی استان نیز گفت: اقدامات خوبی در ابتدای اجرای طرح پیشگیری از خودکشی انجام شده، اما معتقدم دستگاه‌های دیگر هم وارد موضوع شوند و به بضاعت سازمان بهزیستی بیفزایند. درست است که وضعیت بحرانی است، اما گاهی فکر می‌کنم اگر این اقدامات نمی‌شد، الان شاهد چه وضعیتی بودیم؟

شاهقدمی تأکید کرد: معاونت امور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نیز باید از تجربه سایر دستگاه‌ها استفاده کنند.