زمستان ۱۳۵۰ در ایران
زمستان سخت واژه ایست که در هر زمانی بسته به امکانات و موقعیت می توان از آن برداشت‌های متفاوتی داشت. بر آن شدیم تا جستجو کنیم طی نیم قرن گذشته سخت‌ترین زمستانی که پشت سر گذاشته ایم چه زمان بوده. در نوشته پیش رو به دلیل نداشتن مدارک مستند از آوردن خیلی از آمارها اجتناب کرده ایم. اما می توان ادعا کرد زمستان سال ۱۳۵۰ مرگبارترین زمستان نیم قرن اخیر ایران است.
شبحی از زمستان‌های قطبی در ایران
زمستان بهمن سال ۱۳۵۰ (فوریه ۱۹۷۲ میلادی) داستان ها و روایت های زیادی دارد. زمستانی که با غافلگیر کردم مردم در بخش مرکزی، شمال، غرب و بخش هایی از جنوب کشور در خاطر مردم ایران ماندگار شد.
روایت ها و داستان های زیادی نقل شده و با اینکه پنجاه و یک سال از آن می‌گذرد ولی بقدری مستندات کمی در فضای مجازی و حقیقی وجود دارد که نمی شود آماری مستند و مستدل از آن سال سخت زمستانی ارائه کرد. چیزی که بیشتر نقل می شود تشکیل طوفان قطبی بر روی ایران و بارش های برف پشت سر هم در بعضی استان ها بخصوص استان هایی که عادت به این مقدار برف و سرما نداشتند؛ مثل یزد و مرکزی بوده است. این اتفاق موجب خسارات مالی و جانی فراوانی برای هموطنانمان در آن زمستان عجیب و استثنایی شد.
سنگین‌ترین برف ایران در ۵۱ سال گذشته
سخت ترین زمستان و سنگین‌ترین برف ایران در نیم قرن گذشته مربوط به ۵۱ سال پیش یعنی بهمن ماه سال ۱۳۵۰ است. به عبارتی در زمستان آن سال ایران منجمد شد. بیش از ۲۰۰ روستا در زیر برف ناپدید شدند و بیش از ۴۰۰۰ نفر از هموطنانمان جان خود را از دست دادند.
در برخی مناطق ایران بطور مداوم بیش از ۳۶ ساعت برف بارید. ارتفاع برف در این مناطق به ۶ متر رسید. البته روزنامه اطلاعات با تیتر «دیو سپید» پیش‌بینی این بارش برفی سنگین را اطلاع رسانی کرده بود.
سرمای شدید و تعطیلی گسترده ایران
موج سرما و بارش برف شدید همه کشور را در برگرفته بود. به عبارتی این سرما و برف بی‌سابقه همه را غافلگیر کرده بود. مدارس در تهران در ابتدا سه روز پی در پی تعطیل اعلام شد. خبر ها یکی پس از دیگری از بحران به وجود آمده تیتر روزنامه ها میشد.
- ۲۰ اتوبوس حامل مسافر در دوطرف گردنه حیران مانده اند.
- اتوبوسی با ۳۰ سرنشین در گردنه حیران سقوط کرد.
- در راه چالوس بهمن های بزرگی فرود آمد.
- جاده های مهم کشور بسته شد.
رکوردهای بجای مانده در ایران
در اردبیل دمای هوا به منفی ۲۴ رسید و مردم به مساجد پناه بردند. دمای شهرکرد به منفی ۲۷ درجه سانتیگراد رسید. کارشناسان از در خطر بودن جان ۲ میلیون دام بر اثر سرمای شدید خبر دادند. در استان گیلان وضعیت فوق‌العاده اعلام شد و مرگ پرندگان، احشام و دام ها شیوع یافت.. مسئولین استان گیلان از مرکز برای امدادرسانی به ۱۴۰۰ نفر محاصره شده در برف و سرما درخواست امداد کردند.
شهربانی کل کشور در ابلاغی سراسری اعلام کرد تمام رانندگان در هر نقطه ایران باید از زنجیر چرخ استفاده کنند. بارش سهمگین برف در شمال از غرب به شرق و مرکز کشور ادامه داشت. دمای فیروزکوه به منفی ۳۶ و خراسان نیز به منفی ۳۷ درجه رسید.
تلفات و خسارات ناشی از زمستان ۱۳۵۰
وقتی مطبوعات سال ۱۳۵۰ را بررسی می کنیم متوجه می شویم که این واقعه از تاریخ ۳ بهمن تا ۲۴ بهمن ادامه داشته. در واقع شروع سرمای شدید زمستانی، همراه با بارش سنگین برف-بوران و کاهش قابل توجه دمای هوا تا تغییر شرایط جوی حاکم باعث مرگ خیلی از هموطنانمان شد.
آرشیو روزنامه های بهمن ۱۳۵۰
در آرشیو روزنامه های بهمن ۱۳۵۰ مواردی از جمله طغیان رودخانه کارون در جنوب ایران به دلیل بارش بی امان باران و در پی آن آبگرفتگی معابر و زیر آب رفتن بخشی از ساحل کارون و هجوم مارها به ساحل را مشاهده کرد.
البته وضعیت در مناطق سرسیر ایران بحرانی تر است. ناپدید شدن روستاها به دلیل وقوع بهمن، قطع ارتباط با روستاها و بی اطلاعی از وضعیت ساکنین طی ۴۰ روز و علاوه بر آن هجوم و حمله حیوانات درنده از جمله گرگ‌ها به دلیل شدت گرسنگی و نبود غذا به شهرها و دام های باقی مانده روستاییان اشاره کرد.
در زمستان ۱۳۵۰ بر مردم چه گذشت؟
در پایتخت اوضاع پیچیده شده بود و بطور کامل ارتباط با شمیرانات قطع شده بود. انبوهی از برف در خیابان ها مشاهده میشد مردم از دست شهردار تهران ناراضی شدند و از وضع موجود گلایه داشتند. برف زمستانی و شدت برودت بی سابقه هوا همه را غافلگیر کرده بود.
خبرهای غم‌انگیز از راه میرسید و در پی آن خبر شرایط فوق العاده در کشور نشان از وخامت اوضاع داشت. بی‌خبری ۱۰ روزه از سرانجام ۲۵ هزار سکنه دوازده روستا در منطقه سمیرم و نیاز شدید آنها به امداد، آب و غذا، افت شدید دمای در گرمسیر زابل به منفی ۱۴ درجه و جان باختن چند تن از هم‌وطنان ، ایجاد مشکلات عدیده برای آنان که به هوای سرد عادت نداشتند.
در گزارش هایی اعلام شده بود که برخی از شهروندان در تبریز از شدت سرما بیهوش می‌شدند. در شهر رشت دیگر امکان دفن مردگان وجود نداشت. خبرهایی از آذربایجان حکایت از قطع ارتباط راه آهن و عدم دسترسی به ۴۵۰۰ روستا داشت. البته آمار دقیق و مستندی از کشته شدگان از واقعه در دسترس نیست و تعداد اعلام شده بر اساس حدث و گمان است.
زمستان سال ۱۳۵۰ سردتر از همیشه
بالاخره شرایط جوی از ۲۴ بهمن ماه ۱۳۵۰ تغییر کرد دمای هوا کم کم افزایش پیدا کرد و بوران شدید و “سرما اسخوان سوز” در تمام کشور پایان یافت. از آن پس بیماری های متداول فصل سرما یعنی آنفولانزا و سرماخوردگی های شدید به سراغ مردم آمد و عده ای دیگر نیز به این دلیل جان سپردند.
زمستان سال ۱۳۵۰ سردتر از همیشه بود. چنین سرمایی را ایرانیان در سال ۱۳۴۲ نیز تجربه کرده بودند. اما زمستان قطبی ۱۳۵۰ به واسطه همگیری در کشور و شرایط سخت ارتباطی آن زمان بیاد ماندنی شد.
