دستفروشی یک واقعیت بازار و شهر ایرانی است
دستفروشی پدیدهای است که در ایران سابق‌های طولانی دارد، به طوری که می‌توان گفت دستفروشی یک واقعیت بازار و شهر ایرانی است که نمی‌توان آن را نادیده انگاشت. اما در دهه اخیر به دلیل بحران اقتصادی در کشور به پدیدهای بحث برانگیز تبدیل شده است. کهن شهر همدان نیز که با دارا بودن جاذبه‌های گردشگری و تاریخی فراوان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران شناخته می‌شود، با مشکلات ناشی از این پدیده مواجه است. دهکده ورزشی توریستی گنجنامه، یکی از طرحهای گردشگری استان بوده و قرار بوده سهم به‌سزایی در رونق گردشگری استان داشته باشد اینکه چه مقدار به این هدف رسیده مقوله دیگری است اما با توجه به اینکه اولویت اول توسعه همدان گردشگری است، انتظار میرود با حمایت و ایجاد فضای مناسب برای به فعالیت رساندن ظرفیت‌های بالقوه جاذبه‌های گردشگری موجب رونق و توسعه گردشگری استان شود.
اعتراض بسیاری از شهروندان همدانی به آلودگی محیط زیستی گنجنامه
این درحالی است که وضعیت اشتغالزایی، مشکلات و آلودگی محیط زیستی گنجنامه اعتراض بسیاری از شهروندان همدانی را برانگیخته است. حضور گسترده و بدون ساماندهی دستفروشان موجب شکلگیری فضای نازیبا و نابه‌هنجار گردشگری شده است. به طور مثال در بحث زیست محیطی وجود بلال فروشی‌ها محیط را کثیف و منظر گردشگری را زشت می‌کنند. غافل از اینکه یکی از مهمترین کارکردهای دستفروشی کمک به سرزندگی شهری و جذب گردشگر است.
دستفروشها به عنوان جاذبه گردشگری
چنان که کشور ترکیه با ساماندهی و نظارت بر دستفروشها، از آنها با ارزش افزودهای، به عنوان جاذبه گردشگری استفاده می‌کند یا شهر مدرنی مانند نیویورک دستفروشی را به مثابه مبلمان شهری خود پذیرفته است. به نظر میرسد دستفروشی در صورتی که ساماندهی شود میتواند به زیباسازی شهری کمک کند و حتی در ایجاد فضاهای امنیت شهری مؤثر باشد. می‌دانیم که تنش موجود میان دستفروشان و مأموران شهرداری حاصلی جز درگیری ندارد. این درگیری‌ها بر سر فضایی است که مأموران شهرداری را وادار می‌کند با استناد به ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها از کسب و کار آنها جلوگیری کنند.
منازعه بر سر فضا
همچنین بخشی از تنش میان مردم و دستفروشان نیز منازعه بر سر فضاست. حضور بی نظم بساط گستران در گنجنامه در عبور و مرور افراد اختلال ایجاد کرده و راحتی و آسایش را از گردشگران می‌گیرد. یکی دیگر از کارکردهای دستفروشی ایجاد اشتغال در شرایط نبود کار است. چنان که مشاهده می‌شود، گاه افراد تحصیل کرده به این کار می‌پردازند. دستفروشان علیرغم فشارهای شدیدی که از طرف شهرداری به آنها وارد می‌شود، بنا به دلایلی به کار خود ادامه می‌دهند. وضعیت اقتصادی کشور که به آنها امکان یافتن شغل دیگری را نمی دهد، مشکلات جسمی که فرد قادر به یافتن شغل دیگری نیست و یا اینکه افراد به راحتی درهر زمان از روز که بخواهند می‌توانند به دستفروشی بپردازند.
لیل استقبال از دستفروشی
«آصف بیات» در کتاب «سیاست‌های خیابانی» بیکاری، امکان کسب درآمد بیشتر و مستقل ماندن از مقررات سازمان‌ها و نهادها را دلیل استقبال از دستفروشی می‌داند و گاه درآمد بهتر آن نسبت به برخی مشاغل دیگر باعث تحریک وجذب اقشار مختلف به آن می شود.
هم چنین برخی افراد به عنوان شغل دوم آن را انتخاب کرده‌اند یا برخی دانش‌آموزان در فصل تابستان به این دستفروشی می‌پردازند. دستفروشی ریه تنفسی طبقه کم درآمد است و شرایط مساعدی از لحاظ شرط هزینه برای طبقه کم برخوردار بوجود آورده است، دستفروشی این امکان را فراهم می‌کند تا تولیدی‌های کوچک باعرضه و فروش محصول خود امکان بقا و رشد یابند.
فرصت مناسبی برای عرضه محصولات صنایع دستی ارزشمند و بومی استان و محصولات خانگی است که میتواند خانواده‌های بسیاری را از خط فقر و خطر یأس و پیامدهای اجتماعی آن نجات دهد. اما متأسفانه شرایط حاکم حکایت از بیتوجهی به صنایع دستی همدان دارد. به طوری که شاهد فروش اقلام چینی و صنایع دستی این کشور در مکان‌های تاریخی و گردشگری هستیم و بازار گنجنامه را کالاهای چینی فراگرفته است. با توجه به تجارب جهانی دراین زمینه، به دستفروشی نه همچون یک تهدید بلکه باید به مثابه یک فرصت نگریست.
دستفروشی در قالب صنف
انتظار میرود دستگاه‌های اجرایی به جای سرکوب دستفروشان به ساماندهی مناسب و به رسمیت شناختن این قشر بپردازند. سازماندهی دستفروشی در قالب صنف، برگزاری شب بازارها و روز بازارها در مکان‌ها و ساعتهای خاص میتواند به حل این پدیده یاری رساند. پیش از این فضاهایی به منظور سازماندهی دستفروشان در محوطه احداث شده است، اما آنان با این استدلال که دسترسی به مشتریان را از دست می‌دهند از استقرار در مکان‌های تعبیه شده خودداری می‌کنند.
دلیل عدم استقبال، عدم مشارکت دستفروشها در فرآیند برنامه‌ها برای ساماندهی است. واقعیت این است که مسائل اقتصادی-اجتماعی بسیار پیچیده هستند و در گام نخست لازم است دستفروشان شناسایی و بانک اطلاعاتی از آنها تهیه شود و در گام بعدی راهکاری برای ساماندهی آنها پیش بینی شود.
