اجرایی شدن عملیات آبخیزداری در ۳۵۸ هزار هکتار از اراضی استان
*نازنین ناصری
*خبرنگار
باتوجه به اینکه در فصل زمستان قرار داریم، اما هنوز شاهد بارش برف زیادی در این فصل نبودیم. از طرفی در فصل پاییز بارندگی نسبت به سالهای قبل کمتر بوده و اگر وضعیت به این صورت پیش برود، پیشبینی میشود که میزان پوشش گیاهی در سال آینده کمتر از حد معمول خواهد بود. امروزه به دلیل تغییر اقلیم با مشکلات متعدد محیطزیستی از جمله خشکسالی، بحران آب و فرونشست مواجه هستیم. این مشکلات به از بین رفتن منابعزیستی در عرصهها دامن میزند. بنابراین نیاز به تفکر اصولی و سیستمی در مدیریت منابع طبیعی هستیم تا اثرات این بحرانها را کاهش دهیم. در برنامه هفتم توسعه نیز به تغییر اقلیم، اثرات آن و انجام اقدامات لازم برای سازگاری با آن مورد توجه قرار گرفته و عرصههای منابع طبیعی نیز از این مهم دور نبوده است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با اشاره به این که استان همدان حدود یک میلیون ۹۴۴ هزار هکتار وسعت دارد، میگوید: از این وسعت در حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار مستعد عملیات آبخیزداری است که تاکنون در ۹۰۰ هزار هکتار آن مطالعات اجرایی آبخیزداری انجام شده است.
محمد مهدی آرتیمانی با بیان اینکه در ۳۵۸ هزار هکتار از ۹۰۰ هزار هکتار عملیات اجرایی انجام شده، عنوان میکند: در برنامه هفتم توسعه پیشبینی شده هر سال در ۵۰ هزار هکتار عملیات اجرای آبخیزداری در سطح استان انجام شود.
آرتیمانی به کمبود اعتبار در استان اشاره کرده و اظهار میکند: برای جبران کمبودیها نیاز است اعتبارات مد نظر به موقع تامین شود، تخصیص اعتبار این ظرفیت را در استان بوجود میآورد که اقدامات آبخیزداری به سرانجام رسد.
وی عملیات آبخیزداری را برای کنترل سیل، رسوب، فرسایش و در جهت افزایش پوشش گیاهی مطرح کرده و اضافه میکند: با کنترل سیل، سرعت روان آب کاهش پیدا کرده و فرصت نفوذ آب به داخل خاک بیشتر میشود. با افزایش نفوذ آب در خاک، میزان رطوبت خاک بیشتر در نتیجه ازیاد پوشش گیاهی را به دنبال دارد. از طرف دیگر با تقویت و افزایش سفره آبهای زیرزمینی از ناترازی و افت آبهای زیرزمینی پیشگیری میکند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اجرای آبخیزداری را در راستای اهداف محیطزیستی و حمایت از حیات وحش و افزایش تولید علوفه برای چرای دام و حیات وحش قلمداد کرده و اعلام میکند: در سال جاری مصوب شده نزدیک ۲۰ هزار عملیات اجرای آبخیزداری با اعتباری بالغ بر ۶۴ میلیارد تومان صورت گیرد. اگر این اقدامات به سرانجام برسد، فرصت جمعآوری روانابهایی درآینده مهیا شده و مقدار نفوذ آب در خاک بیشتر میشود.
*کاهش چالشها با تخصیص اعتبار
آرتیمانی با اشاره به چالشهای موجود در بخش آبخیزداری، عنوان میکند: برطرف کردن چالشها نیازمند تخصیص اعتبار به موقع است که ماحصل آن اجرایی شدن فعالیتهای مصوب خواهد بود. چرا که نتایج اثرات عملیات آبخیزداری با تخصیص کافی و به موقع اعتبارات، ملموستر خواهد شد و بحران مانند فرونشست، فروچاله، کاهش سطح آبهای زیرزمینی و خشکسالی به عنوان چالشهای امروزه کمتر میشود.
وی با بیان اینکه اکثر شهرستانهای استان خصوصاً در جنوب استان از جمله نهاوند، ملایر، تویسرکان و اسد آباد نیازمند به عملیات آبخیزداری هستند، میگوید: این شهرستانها در سرشاخه حوزه آبخیز سدکرخه هستند که شیب اراضی در این مناطق نسبت به مناطق دیگر بیشتر بوده و باعث افزایش روانآب و کمتر شدن قدرت نفوذ آب در خاک میشود. بنابراین این شهرستانها نسبت به شهرستانهای شمال استان از لحاظ مشکل سیل و فرسایش بیشتر مستعد عملیات آبخیزداری بوده و شهرستانهای شمالی استان (حوزه سد ساوه) جهت کاهش اثرات منفی خشکسالی و سازگاری با کم آبی نیازمند فعالیتهای کنترل روانآب و تغذیه سفرههای آب زیرزمینی است.
*تفاوت آبخیزداری و آبخوانداری
آرتیمانی به تفاوت آبخیزداری و آبخوانداری پرداخته و توضیح میدهد: آبخیزداری دید وسیعتری نسبت به آبخوانداری دارد و توجه به پوشش گیاهی نیز در آن مطرح است. عملیات آبخوانداری عموماً مباحث عملیات مکانیکی و در جهت نفوذ آب به درون خاک است. اما آبخیزداری شامل عملیات مکانیکی، بیومکانیکی، بیولوژیکی و مدیریت است. مکانیکی شامل بندهای کنترل سیل و رسوب (خشکهچینی، بندگابیونی و بندهای خاکی) است. بیولوژیکی شامل بذر کاری و بذر پاشی، کپه کاری، نهالکاری در جهت افزایش پوشش گیاهی و تولید علوفه است.
بیومکانیکی ترکیب اقدامات مکانیکی دستی یا ماشینی با عملیات بیولوژیکی برای کاشت بذر گیاهان مرتعی و نهال های کم آب بر مانند سنجد و بادام است. علاوه بر این با تراسبندی سطح شیب خاک کاهش یافته و افزایش پوشش گیاهی را در پی دارد.
*اقدامات مدیریتی
مدیریت نیز شامل قرق و اصلاح شخم است. در مراتعی که پوشش گیاهی کم و فشار دام نسبت به پوشش مرتعی بالا است، قرق انجام میشود. در مراتع استان حدود دو و نیم برابر فشار دام بر مرتع وجود دارد که در این مناطق کارهای مدیریتی از جمله قرق از اویل بهار که پوشش گیاهی رشد میکند تا اواخر تابستان جهت فرصت به تولید بذر و افزایش زادولد گیاهان مرتعی انجام میشود.
اصلاح شخم با اجرای شخم در حهت عمود بر شیب دامنه ها خصوصاً در اراضی دیم کم بازده علاوه بر کاهش فرسایش خاک حاصلخیز سطحی، افزایش نفوذ آب در خاک با پوشش علوفه کاری در این اراضی در حفظ و احیاء اراضی کمک شایان میکند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به عملیات آبخیزداری مشارکتی اشاره کرده و میگوید: باید به کارهای مشارکتی روی بیاوریم و روستاییان و بهرهبرداران را پای کار بیاوریم و از ظرفیت آنها و خیرین در عملیات آبخیزداری در کنار تخصیص اعتبارها بهرهمند شویم. در این خصوص نیز چندین پروژه با مشارکت خیرین و بهره برداران از عرصه های منابع طبیعی در شهرستانهای ملایر، نهاوند و تویسرکان به سرانجام رسیده است.
منبع: همدان نامه