سمفونی مرگ برای معروفی نواخت

عباس معروفی سرانجام مغلوب بیماری شد

«عباس معروفی» نویسنده رمان تحسین شده «سمفونی مردگان» که چند سالی با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد، سرانجام مغلوب بیماری شد و پنج‌شنبه ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ در برلین درگذشت.

سمفونی مردگان که به سبک «سیال ذهن» نوشته شده و بانگاهی به کهن‌الگوی برادرکشی داستان مواجهه ذهنی هنرمند با تفکر ثروت و جاه طلبی است. درگیری که شاید همه ما با خود و محیط اطراف‌مان داشته باشیم. معروفی این رمان را سال۶۸ منتشر کرد و طبق گفته خود او نوشتنش به مدت پنج سال به طول انجامید. همانطور که پیشتر اشاره شد، رمان به شیوه «سیال ذهن» نوشته شده. همان‌طور که از نام این سبک می‌شود فهمید ذهنیت سیال به معنای رفت و آمد مداوم به گذشته و حال، تغییر مداوم زاویه دید داستان است و در حالت افراطی تغییر شخصیت محوری داستان است. پیش از معروفی، هوشنگ گلشیری «شازده احتجاب» را در همین سبک نوشته بود. معروفی طبق گفته خود از شیفتگان این رمان و از شاگردان گلشیری بوده. می‌توان نوشتن سمفونی مردگان به این سبک را وامدار گلشیری دانست.

حواشی پیرامون رمان سمفونی مردگان

از انتشار این اثر تا به امروز حواشی پیرامون رمان است که آن را تقلید و بازنویسی از «خشم و هیاهو» ویلیام فاکنر می‌دانند که خود از بزرگان این سبک است.

معروفی در جواب این ایراد چند سال پیش در برنامه پرگار بی بی سی گفت: «قبل از نوشتن سمفونی «خشم و هیاهو» را نخوانده بودم و الا آن را به راحتی تغییر می‌دادم.» شباهت این دو رمان در تعداد شخصیت‌های خانواده و مهمتر از آن سبک آن است. درهر صورت حتی اگر بر فرض محال بپذیریم که این رمان تقلید رمان دیگری است، بازهم چیزی از جذابیت آن کم نمی‌کند. رمان داستان خانواده‌ای در ارومیه جنگ جهانی دوم را تعریف می‌کند. شخصیت مرکزی داستان «آیدین» شاعر رمانتیک و دلسوخته‌ای است که فرزند ارشد خانواده است. آیدین نمی‌خواهد مسیر پدر خانواده درحفظ سنت و کسب و کار را ادامه دهد. همین امر باعث طرد شدن تدریجی او توسط پدر می‌شود. پدر تجسم سنت‌هایی است که نگران است مبادا پسرانش با تحصیل و کتاب خواندن به انحراف بیافتند. او دوستی دارد به اسم ایاز پاسبان که مرشد او در این راه است. شخصیت دیگر داستان اورهان برادر آیدین است که برخلاف برادرش اهل کسب و کار و کمک به پدر در حجره آجیل فروشی است و همین امر او را رفته رفته حریص می‌کند. اورهان نماد جاه طلبی و ثروت اندوزی است او نگران است که مبادا حجره پدرش را که از کودکی برای آن زحمت کشیده از دست بدهد. همین نگرانی است که او را از انسانیت و برادری تهی می‌کند. زن‌های خانواده تجسم زن ایرانی است. زنی در پستوی خانه. مادر، دلسوز فرزندانش به خصوص نگران آیدین است و مراقب فرزند معلولشان یوسف است. از دیدگاه پدر، آیدا حق انتخاب شوهر را ندارد. آیدا به کمک آیدین موفق می‌شود، مقابل پدر بایستد ولی عاقبت خوبی نصیبش نمی‌شود. مانند کل شخصیت‌های رمان. فضاسازی رمان تاریک است. توصیف برف و سرما به این فضاسازی کمک شایانی کرده ما در داستان شاهد عشق نافرجام آیدین به سورملینا هستیم، شاهد سوختن تمام نوشته‌ها و کتاب‌های او، دق مرگ شدن مادر و… هستیم و تمام این‌ها برای ما تکان دهنده و در نتیجه باعث تاریکی هرچه بیشتر رمان است. ما در داستان از کسی دلخوری نداریم همه به اصولی پای‌بند هستند و بر طبق آن عمل می کنند. ما با تمام شخصیت‌ها هم‌ذات‌پنداری می‌کنیم، به حال همه دل می‌سوزانیم که این از ویژگی‌های رمان مدرن است. رمان مدرن شخصیت شرمطلق و خیرمطلق ندارد؛ همه خاکستری هستند. سمفونی مردگان این را به خوبی نشان می‌دهد.همچنان که پایان قطعی برای آن نمی‌‎توان متصور شد.

سمفونی مردگان ما را به فکر وا می‌دارد

رمان سمفونی مردگان ما را درگیر می‌کند، به فکر وا می‌دارد تا به درگیری بخش‌های مختلف ذهنمان بیشتر توجه کنیم. در واقع کارکرد جریان سیال ذهن همین است. یک درگیری ذهنی لذت بخش. سمفونی مردگان شناخته شده ترین اثر عباس معروفی است و برنده جوایز بین‌المللی. اما به معنای  توقف در مطالعه آثار او نیست؛ بلکه به معنی مقدمه برخواندن دیگر آثار اوست که هر کدام تجربه ذهنی متفاوتی به همراه دارد در ابعاد عشق، سیاست، دوری از وطن و….فراتر از آن مطالعه آثارنویسندگان جهانی مثل فاکنر و نویسندگان مدرن دیگر. عباس معروفی نویسنده آثاری دیگر مثل رمان‌های «سال بلوا»، «فریدون سه پسر داشت»، «تمامامخصوص» و مجموعه داستان‌های «دریا روندگان آبی‌تر» «ذوب شده» و آثاری دیگر است که همگی در سطح بالایی از رمان و داستان فارسی هستند. خواندن آثار معروفی خالی از لطف نیست و تجربه لذت بخشی در کتاب خواندن محسوب می‌شود.